Κrumovgrad:Κριτική επί του περιεχομένου της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

Προς τη Διοικούσα Επιτροπή
του Περιφερειακού Τμήματος Θράκης του ΤΕΕ
Κομοτηνή

Κριτική

Επί του περιεχομένου της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Environmental Impact Statement, EIS) από την εκμετάλλευση του κοιτάσματος χρυσού Khan Krum Ada Tepe στη περιοχή του Κrumovgrad νοτίου Βουλγαρίας της εταιρίας Balkan Mineral and Mining EAD.
Από τα μέλη της Ομάδας Εργασίας
Κυριάκο Αρίκα, Δανιήλ Σεργκενλίδη, Γεώργιο Τριανταφυλλίδη

1. Ιστορικό

To βουλγαρικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων (Ministry of Environment and Waters – MOEW) στα πλαίσια της Συνθήκης Espoo διαβίβασε στο ΥΠΕΚΑ το κείμενο της υπόψη EIS ώστε να υπάρξει διατύπωση άποψης για το ζήτημα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εκμετάλλευση του

εν λόγω μεταλλείου χρυσού «χωρίς κυάνωση αλλά με επίπλευση των μεταλλευμάτων».
Το κοίτασμα του Ada Tepe είναι ένα από τα κοιτάσματα χρυσού της παραχώρησης Khan Krum στην ευρύτερη περιοχή. Όλα «βλέπουν» τον ποταμό Αρδα.
Μας αναθέσατε το έργο κριτικής του περιεχομένου της εν λόγω EIS. Μετά από σχετική έρευνα σας υποβάλλουμε ακόλουθα την άποψή μας. H έρευνά μας στράφηκε κυρίως στη διαδικασία απόληψης χρυσού χωρίς κυάνωση αλλά με επίπλευση.
Είναι γνωστό ότι επιχειρείται τα τελευταία χρόνια η θέση σε λειτουργία μεταλλείων χρυσού με κυάνωση των πετρωμάτων. Η διαδικασία αυτή υπέστη, και θα υποστεί ακόμη εντονότερη, κριτική από ανεξάρτητους πολίτες και συλλογικά όργανα στην Ελλάδα αλλά και στη Βουλγαρία.
Επειδή η κυάνωση είναι ο πιο αποτελεσματικός και διεθνώς εφαρμοζόμενος τρόπος απόληψης του χρυσού (παρά τις έντονες περιβαλλοντικές επιπτώσεις) εστιάσαμε την προσοχή μας στο κατά πόσο η προτεινόμενη διεργασία είναι δυνατή σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης και της διεθνούς πρακτικής ή αποτελεί πολιτικό ελιγμό για να τεθεί σε λειτουργία ένα μεταλλείο, να προσλάβει εργαζόμενους και με προμετωπίδα αυτούς και την απόλυσή τους, να επιβληθεί αμέσως η κυάνωση στα νότια Βαλκάνια με όλες της τις συνέπειες.

2. Το περιεχόμενο της EIS στο επίμαχο θέμα της επίπλευσης

Η EIS αναφέρει δύο διατιθέμενες εναλλακτικές τεχνολογίες για την επεξεργασία και την παραγωγή χρυσού του κοιτάσματος Ada Tepe:

1. To συνδυασμό βαρυτομετρικού διαχωρισμού και επίπλευσης (flotation) του πετρώματος μετά από λειοτρίβηση και την παραγωγή έτσι ενός συμπυκνώματος μεγάλης περιεκτικότητας σε χρυσό και άργυρο το οποίο θα πωληθεί σε εργοστάσιο περαιτέρω επεξεργασίας στη Namibia της νοτίου Αφρικής.
2. Την κλασική εκχύλιση με κυανιούχα υδατικά διαλύματα (κυάνωση).

Μεταξύ των δύο εναλλακτικών προτείνει την πρώτη για την οποία δίδει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Για την εξόρυξη προτείνει επιφανειακό εργοτάξιο. Γιγαντιαίες εξορύξεις πετρωμάτων που περιέχουν και σιδηροπυρίτη.
• Στο κύκλωμα επεξεργασίας παρεμβάλλεται μία σειρά βαρυτομετρικών εμπλουτιστών στους οποίους θα συλλεχθεί το 30% του περιεχόμενου χρυσού.
• Αναφέρει ακολούθως την επίπλευση και μία σειρά από αντιδραστήρια επίπλευσης και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται η διαδικασία στις κυψέλες.
• Για την αποληψιμότητα των πολύτιμων μετάλλων αναφέρει επί λέξει (σελίς 47 της EIS): The Au and Ag recoveries are expected to be 85 % and 70 % respectively. Δηλαδή η αποληψιμότητα αναμένεται να είναι της τάξεως του 85% για το χρυσό και 70% για τον άργυρο.
• Μετά τη διαδικασία το υλικό θα εναποτίθεται σε χώρο (λίμνη τέλματος) κοντά στον ποταμό Κrumovitsa, παραπόταμο του Αρδα.
• Το υλικό του τέλματος θα είναι αδρανές.
• Το απαιτούμενο νερό δεν θα επηρεάσει τις απαιτήσεις των γύρω κατοίκων οι οποίοι υδρεύονται από υδρογεωτρήσεις ούτε θα μεταβάλει το χημισμό των υπόγειων νερών.
• Θα υπάρξει φάση κλεισίματος του μεταλλείου.

Είναι όμως εντυπωσιακό ότι η EIS ΔΕΝ αναφέρει τα ακόλουθα τα οποία αποτελούν και την πεμπτουσία για κάποιον ο οποίος θα επιχειρούσε κριτική στο τεχνικό της περιεχόμενο:

• ΔΕΝ αναφέρει τη μορφή με την οποία εμφανίζεται ο χρυσός και ο άργυρος στο κοίτασμα.
• Ενώ αναφέρεται σωρεία προδιαγραφών…… ΔΕΝ αναφέρονται πουθενά πειραματικές μετρήσεις.
• ΔΕΝ δίδει την χημική και ορυκτολογική ανάλυση του συμπυκνώματος.
• Παράλληλα ο χημισμός του υλικού που θα υποστεί τη διαδικασία (δηλαδή το περιεχόμενο του βουνού Ada Tepe υπό μορφή τέλματος) δίδεται σε πίνακες ως ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ τιμών χημικών αναλύσεων κάτι το οποίο κρίνεται ως πλήρως ΑΝΕΠΑΡΚΕΣ για να βγουν συμπεράσματα, αφ’ ενός για την επεξεργασιμότητα και αφ’ ετέρου για το «αδρανές» των καταλοίπων της επίπλευσης.
• ΔΕΝ αναφέρει καθόλου την πιθανότητα εμφάνισης όξινης απορροής στα νερά της περιοχής του μεταλλείου παρά το γεγονός ότι το πέτρωμα περιέχει 1,5% σιδηροπυρίτη. Ο όρος Acid Mine Drainage δεν υπάρχει στη μελέτη.

Τα παραπάνω στοιχεία μας υποχρέωσαν να συγκεντρώσουμε στοιχεία από τρίτες αξιόπιστες πηγές σχετικά με την ορυκτολογία του κοιτάσματος αλλά και την κατεργασιμότητά του και να τα συγκρίνουμε με τα τεχνικά στοιχεία της EIS.

3. Τρίτες πηγές για το κοίτασμα του Ada Tepe

A. Η εργασία του Peter Marchev
Το κοίτασμα του Ada Tepe απασχόλησε τη βουλγαρική κυβέρνηση και τους γεωλογικούς φορείς της χώρας από πολλά χρόνια. Η πλέον συγκεντρωτική μελέτη για το θέμα αυτό δημοσιεύθηκε στο παρακάτω ελβετικό περιοδικό:
Schweizerische Mineralogische und Petrographische Mitteilungen 84, 59–78, 2004
0036-7699/04/0084/59 ©2004 Schweiz. Mineral. Petrogr. Ges.
Με τίτλο: The Ada Tepe deposit: a sediment-hosted, detachment faultcontrolled, low-sulfidation gold deposit in the Eastern Rhodopes, SE Bulgaria
Και συγγραφείς – μελετητές τους:
Peter Marchev 1, Brad S. Singer 2, Danko Jelev 3, Sean Hasson 3, Robert Moritz 4 and Nikolay Bonev 5
1 Geological Institute, Bulgarian Academy of Sciences, Acad. G. Bonchev St., 1113 Sofia, Bulgaria.
2 Department of Geology and Geophysics, University of Wisconsin-Madison, 1215 West Dayton St., Madison, WI
53706, USA.
3 Balkan Mineral and Mining AD, 24 Saedinenie St, Krumovgrad, Bulgaria.
4 Section des Sciences de la Terre, Université de Genève, rue des Maraîchers 13, CH 1211 Genève, Switzerland.
5 Department of Geology and Paleontology, Faculty of Geology and Geography, Sofia University “St. Kliment
Ohridski”, 15 Tzar Osvoboditel Bd., 1504 Sofia, Bulgaria.
Ο πρώτος μελετητής αναφέρεται και σε άλλες σχετικές εργασίες. Για το λόγο αυτό η περαιτέρω αναφορά μας στο άρθρο θα γίνεται με το όνομά του χάριν συντομίας.
Η λεπτομερέστατη αυτή εργασία του Marchev για την κοιτασματολογία του Ada Tepe δίδει τα ακόλουθα σημαντικότατα στοιχεία για την παρουσία του χρυσού, τα οποία αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο για οποιαδήποτε σκέψη μεταλλουργικής επεξεργασίας του κοιτάσματος:

1. Mineralization is exclusively a Au system with Au/Ag ~3, trace As and no base metals. Η ορυκτολογία της παρουσίας του χρυσού αναφέρεται σε σύστημα χρυσού – αργύρου με αναλογία κατά βάρος των δύο μετάλλων περίπου 3/1. Υπάρχουν ίχνη αρσενικού και δεν υπάρχουν άλλα βασικά μέταλλα. Αναφέρονται ακόμη μικρές (ασήμαντες) ποσότητες τελλουριδίων.
2. All samples with Au content higher than 1 g/t have almost constant Au/Ag ratios ~ 3, reflecting the composition of electrum (76–73 wt% Au). Όλα τα δείγματα χρυσού σε αναλογία μεγαλύτερη του 1 g/t στο πέτρωμα έχουν σταθερή σχέση βάρους χρυσού προς άργυρο περίπου 3/1 αντανακλώντας την παρουσία του ήλεκτρου.
3. Για το μέγεθος των κόκκων του ήλεκτρου αναφέρει ότι κυμαίνονται από κάτω του 1 μm μέχρι 20 μm. (The size of electrum grains ranges from less than 1 to 20 μm).
4. Συνοδά ορυκτά ο χαλαζίας, σε μικρές περιεκτικότητες ο σιδηροπυρίτης (αλλά υπάρχει).

Β) Η εργασία της εταιρίας συμβούλων και τεχνικών μελετών RSG Global of Perth, της Αυστραλίας.
Εκτιμούμε μετά το 2004 (οπότε δημοσιεύθηκε η εργασία του Marchev) η εταιρία Dundee Precious (Krumovgrad) BV ανέθεσε στην γνωστή εταιρία RSG Global του Περθ της Αυστραλίας την εκπόνηση της μελέτης σκοπιμότητας (feasibility study) για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος, προκειμένου προφανώς να την υποβάλει στη βουλγαρική κυβέρνηση για σχετική αδειοδότηση της εκμετάλλευσης. Η τελική μελέτη αναρτήθηκε το 2007 στο Ιnternet.
Η ογκωδέστατη αυτή εργασία είναι αναρτημένη με την ακόλουθη διεύθυνση στον Google:
KRUMOVGRAD GOLD PROJECT
Ada Tepe Deposit
Definitive Feasibility Study
Technical Report
Amended and Restated
January 05, 2007
Prepared by RSG Global on behalf of: Dundee Precious (Krumovgrad) BV
Από τα μεταλλουργικά στοιχεία της μελέτης (μετά από σωρεία πειραματικών μετρήσεων όπως αναφέρονται αναλυτικά) επικεντρωνόμαστε στα ουσιώδη που αφορούν την κατεργασιμότητα του κοιτάσματος:

1. The Ada Tepe ores are considered “free-milling” and non “preg-robbing” and are amenable to gold extraction by a conventional cyanidation process. As such a hybrid CIL circuit incorporating a combination of leach and adsorption tanks is recommended. Δηλαδή το κοίτασμα είναι κλασικό ευκατέργαστο κοίτασμα για την κυάνωση.
2. Gravity testwork resulted in low gold recoveries to gravity concentrates. Hence a gravity circuit was not included in the process plant flowsheet. Ο βαρυτομετρικός εμπλουτισμός απέδωσε πολύ χαμηλές αποδώσεις σε χρυσό και απορρίφθηκε για εφαρμογή.
3. Σχετικά με την επίπλευση, η οποία δοκιμάσθηκε πειραματικά, αναφέρει τα εξής: Scoping level, rougher only flotation testwork was carried out on the three main metallurgical composites to assess the amenability of each ore to gold concentration by flotation. While the response of the three main composites to flotation was better than expected, it is not comparable to the 94% to 97% recovery achieved through direct cyanidation of the ores. Η επίπλευση απέδωσε φτωχά αποτελέσματα σε σύγκριση με την κυάνωση.
4. Given the poor response of the main ore types to gravity recovery, the combination of gravity and flotation concentration is not considered a viable alternative processing route to direct cyanidation for the Ada Tepe ores. Με δεδομένη και τη μικρή απόδοση του βαρυτομετρικού εμπλουτισμού ο συνδυασμός βαρυτομετρικού εμπλουτισμού και επίπλευσης δεν αποτελεί βιώσιμη εναλλακτική λύση.

Δηλαδή ο Μarchev μας πληροφορεί ότι ο χρυσός βρίσκεται υπό μορφή ήλεκτρου με κύριο συνοδό το χαλαζία, σχέση χρυσού προς άργυρο περίπου 3 και μέγεθος κόκκων του ήλεκτρου κάτω από 1 έως 20 μm.
Τα στοιχεία αυτά από θεωρητική άποψη οδηγούν στην εφαρμογή της κλασικής κυάνωσης για απόληψη του χρυσού με πολύ μικρή την πιθανότητα να αποδώσει ο βαρυτομετρικός εμπλουτισμός λόγω του μεγέθους των κόκκων.
Η εργασία της RSG Global μετά από σωρεία πειραματικών μετρήσεων απορρίπτει το συνδυασμό βαρυτομετρικού εμπλουτισμού και επίπλευσης και ως μόνη λύση προτείνει την κλασική κυάνωση η οποία οδηγεί σε απόληψη του 95% του χρυσού και του αργύρου.
Τα στοιχεία αυτά βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με τα θεωρητικά στοιχεία της εργασίας Marchev.

4. Nομική εμπλοκή στη Βουλγαρία με την εφαρμογή κυανίου στο Chelopech.

Στις 15 Απριλίου του 2010 το Ανώτατο Δικαστήριο της Βουλγαρίας έβγαλε απόφαση ακυρωτική για την περιβαλλοντική αδειοδότηση (EIS) του μεταλλείου χρυσού του Chelopech της ίδιας εταιρείας (Dundee Precious Metals). Στη μελέτη αυτή προβλεπόταν η χρήση κυανίου και το δικαστήριο, μεταξύ άλλων, εξέφρασε αμφιβολία σχετικά με τη μέθοδο επεξεργασίας του πετρώματος.
Η απόφαση αυτή προφανώς δημιούργησε έκτοτε ανυπέρβλητα εμπόδια στην αδειοδότηση της κυάνωσης στο Ada Tepe του Krumovgrad για την Κυβέρνηση.

5. Τα συμπεράσματά μας σε τεχνολογικό επίπεδο

Η EIS προτείνει μία διαδικασία συνδυασμού βαρυτομετρικού εμπλουτισμού – επίπλευσης για παραγωγή συμπυκνώματος χαλκού – χρυσού χωρίς καμία πειραματική αναφορά. Αναφέρονται μόνον προδιαγραφές, όχι πειράματα.
Η πρόταση αυτή είναι κατάφορα αντίθετη με τις πλήρως τεκμηριωμένες θέσεις Μarchev και RSG Global οι οποίες αρμονικά συνδέουν τα ορυκτολογικά στοιχεία με την τεχνολογική επεξεργασία του κοιτάσματος και οδηγούν στη διαδικασία της κλασικής κυάνωσης.
Εκείνο όμως το οποίο αναδεικνύει την προχειρότητα της πρότασης είναι το συμπέρασμα ότι η προτεινόμενη διαδικασία θα αποδώσει το 85% του χρυσού και το 75% του αργύρου.
Αυτό επιεικώς είναι αναλήθεια διότι αφού τα δύο μέταλλα βρίσκονται σε σταθερή αναλογία βαρών υπό τη μορφή ήλεκτρου (3/1) , ό,τι ποσοστό απόληψης ισχύσει για το ένα το ίδιο θα ισχύει και για το άλλο. Δηλαδή 85% (ή 75%) απόληψη το ίδιο, και για το χρυσό και για τον άργυρο. Όχι χωριστά νούμερα για το κάθε μέταλλο.
Τα δύο αυτά νούμερα είναι αποκύημα φαντασίας.
Eνώ λοιπόν χρειάσθηκαν πάνω από 7, ίσως και 10, χρόνια για την τεκμηρίωση των εργασιών Μarchev και RSG Global, μετά τη δικαστική εμπλοκή για το κυάνιο στις 14/4/2010, μέσα σε μερικούς μήνες παρουσιάζεται η παρούσα EIS η οποία προτείνει ό,τι οι άλλοι δύο απέρριψαν χωρίς καμία θεωρητική ή τεχνολογική τεκμηρίωση.
Το ΥΠΕΚΑ με τη σειρά του, χωρίς κανένα ενδοιασμό, στέλνει το απαράδεκτο κείμενο της EIS στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης για να εκφράσει γνώμη. Κανείς τους δεν το έψαξε, κανείς τους δεν προβληματίσθηκε. Θέλουν να επιβάλουν και αυτοί το κυάνιο και κρύβονται και πίσω από τα βουλγαρικά παιχνίδια που έχουν τον ίδιο στόχο, πέρα από τα όσα επί δέκα χρόνια μαγειρεύουν για τη Θράκη και τη βόρεια Χαλκιδική.
Με απλά λόγια πρόκειται για μία πολιτική τρικλοποδιά προς το νεοεκλεγέντα Περιφερειάρχη για να τον έχουν στο χέρι στο μέλλον.

6. Η πολιτική διάσταση του θέματος

Η αδειοδότηση της κυάνωσης σε κυβερνητικό επίπεδο στη Βουλγαρία φαίνεται ότι κατέστη αδύνατη ή τουλάχιστον κοινωνικά προβληματική. Όμως η βουλγαρική κυβέρνηση, όπως και η ελληνική, ταπεινά υπηρετεί τις οδηγίες της ΕΕ για άκριτη εφαρμογή του κυανίου. Η πολιτική αυτή, η οποία κατάφορα οδηγεί στην καταστροφή του τόπου, θα έλθει σε μετωπική αντιπαράθεση με τις τοπικές κοινωνίες.
Οπότε, όπως και στην Ελλάδα με τις περιπτώσεις Σαππών, Περάματος και βορείου Χαλκιδικής, μεθοδεύει «λύσεις» παραγωγής χρυσού «χωρίς κυάνιο» με την παρούσα πρόταση επίπλευσης για το κοίτασμα Κhan Krum Ada Tepe του Krumovgrad.
Το κείμενο αυτό συνοδεύεται:
A)Από το pdf της δημοσίευσης Marchev
B)Aπο ένα Word file (ADA TEPE Metallourgia) στο οποίο παρουσιάζονται οι σχετικές αναφορές της RSG Global για τη μεταλλουργική επεξεργασία του κοιτάσματος. Το πλήρες έργο της μελέτης σκοπιμότητας είναι αναρτημένο στο Internet όπως προαναφέρθηκε.
Κομοτηνή – Θεσσαλονίκη – Αμβούργο, 11 Απριλίου 2011
Τα μέλη της Ομάδας Εργασίας

Κυριάκος Αρίκας, Δανιήλ Σεργκενλίδης, Γεώργιος Κ. Τριανταφυλλίδης