Το φυσικό περιβάλλον της Θράκης:

μια συνοπτική θεώρηση βασικών δεδομένων και προβλημάτων(*)

και προτεινόμενο πλαίσιο αντιμετώπισης

(*) Ειδική αναφορά στα σχεδιαζόμενα-επαπειλούμενα έργα των χρυσορυχείων και του πετρελαιαγωγού

Στέλιος Σκιάς

Δρ. Τεχνικός Γεωλόγος, Γεω-περιβαλλοντολόγος, MS.c., Ph.D.

Επικ. Καθηγητής, Τομ. Γεωτεχνικής Μηχανικής, Τμ. Πολιτικών Μηχανικών, ΔΠΘ

Πρόεδρος Δ.Σ. του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ)

Ι. Εισαγωγή: τα χαρακτηριστικά του ελλαδικού φυσικού περιβάλλοντος

Η Ελλάδα, ως φυσικός χώρος, είναι γνωστό και αποδεκτό (από πληθώρα έγκυρων επιστημονικών μελετών και ερευνών), ότι χαρακτηρίζεται από:

·      το, σχετικά, μικρό μέγεθος (χωρικά, ποσοτικά χαρακτηριστικά),

·      την ιδιαίτερη φυσικο-γεωγραφική  πολυπλοκότητα (ανάγλυφο, γεωλογία, σχέση-διαπλοκή γης και νερού και ξηράς-θάλασσας) που συνδέεται με σημαντική, εγγενή, φυσική, αλλά αντιμετωπίσιμη(!), επικινδυνότητα (κυρίως λόγω σεισμογένειας καθώς και κατολισθητικών και πλημμυρικών φαινομένων) αλλά και ανυπέρβλητο, με τα υψηλότερα, σχετικά διεθνή standards, αισθητικό κάλλος,

• την ιδιαίτερα μεγάλη βιοποικιλότητα και το συνδεόμενο ιδιαίτερα σημαντικό (ποιοτικά και ποσοτικά) φυσικό κεφάλαιο (χλωρίδα και πανίδα στην ξηρά και στα υδάτινα σώματα)
• τον σημαντικό (αλλά, μη ικανοποιητικά γνωστό και ορθολογικά αξιοποιημένο…) ορυκτό πλούτο  και το τεράστιο (σε ποσότητα και ποικιλία) δυναμικό σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακό, αιολικό, γεωθερμικό, κ.ά), και βεβαίως
• το τεράστιο και διαχρονικό (προϊστορία έως σύγχρονη εποχή) πολιτισμικό της απόθεμα!

Είναι, επίσης γνωστό, ότι

 βρίσκεται σε μια γεωγραφική θέση με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία. Γεγονός, που μπορεί να ενέχει μεν κινδύνους, αλλά και, εν δυνάμει, τεράστια πλεονεκτήματα μέσω, προφανώς, μιας ορθολογικής και αποτελεσματικής, αλλά ελληνοκεντρικής-πατριωτικής εξωτερικής πολιτικής…

Επομένως, μπορεί να εκφραστεί, με επαρκή τεκμηρίωση, πιστεύουμε, η συνολική άποψη-θέση ότι η Ελλάδα είναι:

ένας μικρός, σημαντικός, χαρισματικός αλλά και πολύπλοκος, από κάθε άποψη τόπος, που, αναλογικά με το μέγεθός του, διαθέτει μια τεράστια, ιδιαίτερα «ακριβή» αλλά και «εύθραυστη»  υλική καθώς και άυλη «προίκα». Έχει δηλαδή (για πόσο ακόμα;) τα χαρακτηριστικά ενός μικρού, γήινου «παραδείσου»!…..Αυτό εύκολα, νομίζουμε οδηγεί στη θέση-άποψη ότι ο τόπος αυτός, η πατρίδα μας, πρέπει και μπορεί να ζήσει και να ευημερήσει παράγοντας και διαθέτοντας προϊόντα και υπηρεσίες που θα έχουν, ποιοτικό επίπεδο «παραδείσου»! Χρησιμοποιώντας, γι’ αυτό, τις σχετικές, υπάρχουσες και μακραίωνες παραδόσεις της, τα καλύτερα «μυαλά» των ανθρώπων της και, βέβαια, την καλύτερη κάθε φορά, παγκόσμια διαθέσιμη τεχνολογία και επιστημονική πρακτική (διαδικασ. παραγωγής και marketing). Και, προφανώς, λειτουργώντας μέσα σ’ ένα περιβαλλοντικό νομοθετικό πλαίσιο που οφείλει, αναγκαστικά, εκ των πραγμάτων, να είναι το αυστηρότερο και αποτελεσματικότερο διεθνώς (συμβατό για προστασία «παραδείσου»)! Ας αναλογιστούμε, προς στιγμήν, τα τεράστια, συγκριτικά, έσοδα, που έχουν ανταγωνίστριες χώρες από την αξιοποίηση του φυσικού και πολιτισμικού τους περιβάλλοντος (π.χ. Ιταλία, Αυστρία, Ελβετία, Ισραήλ, Ολλανδία,…). Ας αναφερθεί ως ένα παράδειγμα για εφαρμογή η πρακτική-αποτελεσματική αξιοποίηση-προώθηση των μοντέλων της «ποιοτικής μεσογειακής διατροφής», του “slow eco-food”, και του «η τροφή ως πολιτική πράξη», που διακινούνται σήμερα διεθνώς. Είναι προφανές ότι στα ελληνικά δεδομένα μπορεί η αξιοποίηση των μοντέλων-προτύπων αυτών να αποφέρει τεράστιο πλούτο για τη χώρα μας, και μέσω εξαγωγών και μέσω του «ποιοτικού» τουρισμού!  Είναι δε ίσως πρόδηλο ότι, ο πρωτογενής (γεωργικός) τομέας μπορεί και πρέπει να συνδυασθεί με τον δευτερογενή τομέα (δηλ. τη βιομηχανική-βιοτεχνική μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, γεωργικών αποβλήτων, κλπ).  

Όμως, στην πορεία του χρόνου, η προίκα αυτή υπέστη κατά καιρούς, και «εκ των έξω» αλλά και «εκ των έσω», λεηλασίες, καταστροφές και επιμέρους υποβάθμιση. Οι αρνητικές αυτές καταστάσεις συνεχίζονται και στον παρόντα-τρέχοντα χρόνο με κύρια αίτια την άγνοια ή και αδιαφορία από τους πολλούς και την  μανία του μέγιστου κέρδους από τους λίγους!....Η ουσιαστική-ορθολογική αντιμετώπιση των κύριων και γενεσιουργών αυτών αιτίων της καταστροφής-υποβάθμισης θα επέβαλε την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού πλέγματος στοχευμένων πολιτικών και  δράσεων που να βασίζεται σε και εκπορεύεται από ένα αντίστοιχα αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο. Δυστυχώς όμως, η ελληνική πολιτεία και οι θεσμοί της δεν κατόρθωσαν και δεν διαθέτουν μέχρι σήμερα, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, πολιτικές και νομοθετικό πλαίσιο (εφαρμοστικούς νόμους) με την απαιτούμενη, εκ των πραγμάτων,  επάρκεια σε πρόληψη-προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση-ανάπτυξη.

Ας τονισθεί, επιπρόσθετα, ότι ο δεδομένος φυσικός πλούτος της χώρας μας που συγκροτεί, εκ των πραγμάτων, μια τεράστια και ακριβή προίκα της, δεν έχει μέχρι σήμερα:

ούτε καταγραφεί, ούτε προβληθεί, ούτε αξιοποιηθεί ορθολογικά με σύγχρονα μέσα και ποσοτική-ποιοτική επάρκεια, όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, τουλάχιστον.

Ιδού, λοιπόν, πεδίο δράσης λαμπρό αλλά και πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα της χώρας μας, αλλά και για την κοινωνία των ενεργών πολιτών, γενικότερα. Το διακεκριμένο αυτό τμήμα της σύνολης ελληνικής κοινωνίας, είναι αυταπόδεικτό ότι έχει χρέος και οφείλει συγκροτημένα και συστηματικά να πιέζει αενάως την ελληνική πολιτεία, στα διάφορα επίπεδα της, προτείνοντας, όμως, ταυτόχρονα επεξεργασμένες και υλοποιήσιμες σχετικές ιδέες-προτάσεις, με βάση υφιστάμενα διεθνή πρότυπα και παραδείγματα βέλτιστων, σχετικών, κατά περίπτωση, πρακτικών!  Οφείλει, δηλαδή, όχι μόνο να εκφράζει ενστάσεις και αντιθέσεις για τα όσα κακώς κείμενα και κακώς επιχειρούμενα αλλά ΚΑΙ θέσεις και προτάσεις, όσο γίνεται πιο συγκεκριμένες και μελετημένες, για το Ποιά είναι και το Πώς θα προκύψουν τα καλώς κείμενα-επιχειρούμενα! Και ακόμα περισσότερο-καλύτερα, οι προαναφερθέντες επιστήμονες-πολίτες, χρειάζεται να πράττουν και να δρουν πρωτοβουλιακά  και σε αντιστοιχία με τις εκάστοτε καλές και διακηρυσσόμενες ιδέες, αξίες και αρχές τους!…

ΙΙ. Θράκη: ο φυσικός πλούτος και τα συνδεόμενα προβλήματα

ΙΙα. Ο φυσικός πλούτος

Η ελληνική Θράκη, ο τόπος μας, εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά και εμπεριέχει όλα τα μείζονος σημασίας και αξίας συστατικά της προαναφερθείσας φυσικής και ανθρωπογενούς/πολιτισμικής «προίκας» του παραδείσιου ελλαδικού χώρου που προαναφέρθηκαν. Ως προς ορισμένα δε από αυτά είναι ιδιαίτερα ευνοημένη και το μερίδιό της στον συνολικά διαθέσιμο φυσικό και πολιτισμικό πλούτο της χώρας μας υπερβαίνει κατά πολύ τον σχετικό  μέσο όρο (μέση τιμή ανά μονάδα επιφάνειας). Π.χ. ποικιλότητα και σπανιότητα ορνιθοπανίδας, ποικιλότητα και έκταση υγροτοπικών περιοχών, μαρμαροφόρα και άλλων σημαντικών ορυκτών-πετρωμάτων- μεταλλευμάτων κοιτάσματα, δυναμικό επιφανειακών νερών, γεωθερμικό δυναμικό. Ειδικότερα ας επισημανθούν, ενδεικτικά, τα εξής:

α. ο τεράστιος γεωθερμικός πλούτος της Θράκης (αναμένεται η πιστοποίηση πλούσιων γεωθερμικών πεδίων, υψηλής ενθαλπίας, και στους τρείς Νομούς, περιλαμβανόμενης και της Σαμοθράκης), η παρουσία των μεγαλύτερων «γνωστών», ως τώρα, υποθαλάσσιων πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων (θέση «Μπάμπουρας» ανατολικά της Θάσου) καθώς και η σημαντική-εκμεταλλεύσιμη παρουσία των λεγόμενων «πράσινων» και ορυκτών  (π.χ. ζεόλιθοι, γρανάτες στον Β. Έβρο…).

β. οι εξαιρετικού φυσικού κάλους και τεράστιας οικολογικής και επιστημονικής αξίας περιοχές, σε πανευρωπαϊκό και κάποιες σε παγκόσμιο επίπεδο αξιολόγησης, καλύπτουν μεγάλο τμήμα της επιφάνειας της Θράκης, περιλαμβάνονται στον ευρωπαϊκό κατάλογο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και προστατεύονται επίσης από τη διεθνή συνθήκη Ramsar για τους υγροτόπους. Πέραν των άλλων, οι περιοχές αυτές, δασικές-ορεινές* και πεδινές-παράκτιες**, θεωρούνται από τους σημαντικότερους παγκόσμια τόπους για την αναπαραγωγή πολλών  σπάνιων, απειλούμενων και με κίνδυνο εξαφάνισης ζώων, ιδιαίτερα πουλιών (αρπακτικών* και υδρόβιων**). Έτσι η Θράκη έχει δίκαια χαρακτηριστεί ως «Κιβωτός» βιοποικιλότητας των πουλιών της Ευρώπης. Οι σημαντικότερες προστατευόμενες, επιμέρους περιοχές, με τεράστιο πλούτο και σπανιότητα, ιδιαίτερα, ειδών ορνιθοπανίδας, είναι: η δασική-ορεινή περιοχή του Λειβαδίτη (συναντώνται 102 είδη πουλιών), το Δέλτα του Νέστου (254), οι λίμνες-λιμνοθάλασσες Βιστονίδας-Πόρτο Λάγος (262) και Μητρικού (208), οι κοιλάδες των ποταμών Φιλιούρη (146) και Κομψάτου (128), οι ορεινές-δασικές περιοχές Άβαντα–Κίρκης και Δαδιάς–Λευκίμμης (210).    Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για το Δέλτα του Έβρου όπου έχουν παρατηρηθεί 304 είδη πουλιών από τα 450 είδη της Ελλάδας. Εξαιτίας δε, της ευνοϊκής γεωγραφικής του θέσης, ανάμεσα στην Ευρώπη, Ασία και Αφρική, το Δέλτα αποτελεί χώρο εμφάνισης αρκετών πουλιών που συνήθως, είτε δεν απαντώνται στον ευρωπαϊκό χώρο, είτε είναι πολύ σπάνια στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπως: η Νανόχηνα (Anser erythropus), η Κοκκινόχηνα (Branta ruficollis), η Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), κ.ά.

Η Σαμοθράκη αποτελεί επίσης ένα νησιωτικό τόπο προικισμένο με ιδιαίτερης ποικιλότητας φυσικούς πόρους και εξαιρετικού κάλους φυσιογραφικά χαρακτηριστικά (πανίδα, χλωρίδα, υδατικό δυναμικό!) αλλά και χώρο διαμονής των μεταναστευτικών πτηνών, καθώς βρίσκεται κοντά στον ανατολικότερο μεταναστευτικό διάδρομο της Ευρώπης που αποτελούν τα στενά του Βόσπορου και των Δαρδανελίων. Αποτελεί για τους προαναφερθέντες λόγους και όχι μόνον, μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση νησιού με διεθνή standards.

Ο φυσικός αυτός πλούτος έχει καταγραφεί σε επιμέρους επιστημονικές μελέτες ελλήνων και ξένων, σχετικών με τα επιμέρους αντικείμενα, ερευνητών. Έχει δε επισημανθεί, με εμφαντικό τρόπο, στις γνωστές μελέτες της Βουλής των Ελλήνων και της Ακαδημίας Αθηνών, ότι ο φυσικός αυτός πλούτος, μαζί με τον επίσης ιδιαίτερα σημαντικό πολιτισμικό πλούτο, συναποτελούν ένα τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα της Θράκης για την επίτευξη υψηλού αλλά και την ζητούμενη επιτάχυνση του χαμηλού, ως σήμερα, ρυθμού της Βιώσιμης Ανάπτυξής της!...

ΙΙβ. Τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα

Όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ελλάδα, έτσι και στο χώρο της Θράκης διαπιστώνονται σημαντικά ως προς την έκταση και την ένταση τους περιβαλλοντικά προβλήματα, με εύλογες ιδιαιτερότητες, που δεν έχουν καταγραφεί, μελετηθεί και αντιμετωπισθεί συστηματικά και αποτελεσματικά με κύρια ευθύνη της ελληνικής πολιτείας και των επιστημονικών και άλλων φορέων της αλλά και, προφανώς, άμεσα ή έμμεσα (αδιαφορία, άγνοια), της  πλειοψηφίας των πολιτών της. Τα προβλήματα αυτά προκύπτουν από ή συνδέονται με το, μακρόχρονα υφιστάμενο, τεράστιο έλλειμμα σύγχρονης,  ορθολογικής, ολοκληρωμένης και βιώσιμης διαχείρισης των νερών, των εδαφών, των υγροτόπων, των δασών, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των άλλων φυσικών πλουτοπαραγωγικών της πόρων, από τους αρμόδιους φορείς της ελληνικής πολιτείας. Πολίτες της Θράκης, ατομικά ή συλλογικά,  συμμετέχουν-συμβάλλουν πολλές φορές στην υποβάθμιση ή καταστροφή του θρακικού φυσικού περιβάλλοντος μέσα από τη συμπεριφορά ή τις πράξεις τους, είτε λόγω άγνοιας ή αδιαφορίας ή κερδοσκοπίας και αθέμιτου πλουτισμού. Πολλά από τα προβλήματα αυτά είναι αλληλοεξαρτώμενα και είναι προφανώς πάντοτε πολυπαραγοντικά ως προς τα αίτιά τους. Π.χ. η ρύπανση των νερών συνδέεται με την ανεπάρκεια ορθολογικής διαχείρισης απορριμμάτων-αποβλήτων, την επιλογή του είδους των καλλιεργειών και τις κακές γεωργικές-καλλιεργητικές πρακτικές (ως προς τη χρήση νερού, λιπασμάτων, φαρμάκων, κ.ά.) και το μεγάλο έλλειμμα επιστημονικής παρακολούθησης, ελεγκτικών μηχανισμών και αποτελεσματικών κυρώσεων, νομοθετημένων κινήτρων-αντικινήτρων και περιβαλλοντικής παιδείας.  

·       Ρύπανση υπόγειων και επιφανειακών νερών και εδαφών.

Στα υπόγεια νερά των πεδινών-παράκτιων υδροφορέων (π.χ. πεδιάδες Ξάνθης-Κομοτηνής) διαπιστώνεται εκτεταμένη ρύπανση (υφαλμύρινση) από την είσοδο θαλασσινού νερού λόγω υπεράντλησης των υδροφορέων για άρδευση των υδροβόρων καλλιεργειών. Επίσης τόσο στα υπόγεια αλλά και στα επιφανειακά νερά (π.χ. λίμνες Βιστονίδα και Μητρικού, ποταμοί Νέστος και Έβρος) διαπιστώνεται ρύπανση από υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων αλλά και γειτνίαση με χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης οικιακών, αγροτικών και βιομηχανικών αποβλήτων (στερεών απορριμμάτων και υγρών λυμάτων). Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι μέρος (πολλές φορές σημαντικό) της ρύπανσης των νερών που φιλοξενούνται στον θρακικό χώρο, οφείλεται σε μεταφορά ρύπων μέσω των διακρατικών ποταμών της Θράκης (π. Νέστος και ποτάμιο σύστημα Έβρου και βασικών παραποτάμων του). Της ίδιας αιτιολογίας αλλά και διασυνδεδεμένη με την ρύπανση των νερών είναι η ρύπανση των εδαφών.

Στην περίπτωση της Θράκης πρέπει να αναφερθεί και η ρύπανση του θαλάσσιου νερού και των ακτών της από μεταφορά ρύπων από τη Μαύρη θάλασσα μέσω των στενών των Δαρδανελίων, λόγω της δράσης θαλάσσιων ρευμάτων που στο χώρο της Θράκης κινούνται από Ανατολή προς Δύση. Στη δράση των ρευμάτων αυτών οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, και το φαινόμενο της, κατά καιρούς, παρουσίας μεγάλων ποσοτήτων φυτοπλαγκτόν που δυσχεραίνουν σημαντικά την παράκτια αλιεία στο Θρακικό πέλαγος.

·       Δράση φυσικών, επικίνδυνων και εν δυνάμει καταστροφικών φαινομένων

Η πολύπλοκη λειτουργία των φυσικών νόμων οδηγεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες-προϋποθέσεις, στην εκδήλωση γεωλογικών, υδρομετεωρολογικών και άλλων φαινομένων  που όταν έχουν δυσμενή επίπτωση στον άνθρωπο (ζωή, περιουσία, δραστηριότητα) ονομάζονται «καταστροφικά». Τέτοια φαινόμενα είναι ως γνωστόν οι σεισμοί, οι εκρήξεις ηφαιστείων, οι κατολισθήσεις, οι καθιζήσεις, οι διαβρώσεις και αποθέσεις εδαφών στην παράκτια ζώνη, οι πλημμύρες, οι φυσικές δασικές πυρκαγιές, κ.ά. Η συμμετοχή-παρέμβαση και άρα η ευθύνη του ανθρώπου στην εκδήλωση των φαινομένων αυτών μπορεί να είναι από μηδενική (π.χ. εκρήξεις ηφαιστείων) έως σημαντική, με την έννοια της τεχνητής, ανθρωπογενούς   «υποβοήθησης» για την εκδήλωση ορισμένης έντασης φυσικών φαινομένων σε ορισμένο τόπο και χρόνο (π.χ. τεχνητά υποβοηθούμενη εκδήλωση σεισμικών δονήσεων, κατολισθήσεων, καθιζήσεων). Σε κάθε περίπτωση όμως, ο άνθρωπος μέσω της συσσωρευμένης εμπειρίας του και με σωστή χρήση της διαθέσιμης επιστήμης και τεχνολογίας μπορεί να λάβει το σωστό μίγμα από κατάλληλα προληπτικά και διορθωτικά μέτρα αντιμετώπισης (παθητικά και ενεργητικά) για να μειώσει σε σημαντικό βαθμό (μικρότερο ή μεγαλύτερο κατά περίπτωση) την υφιστάμενη υψηλή διακινδύνευση (risk) στη χώρα μας και την εν δυνάμει πρόκληση καταστροφών από την, εκ των πραγμάτων, αναπόφευκτη εκδήλωση τέτοιων φαινομένων.

Στο χώρο της Θράκης έχουν εκδηλωθεί κατά καιρούς (γεωλογικό, ιστορικό και πρόσφατο παρελθόν), όλα τα προαναφερθέντα, και εν δυνάμει, καταστροφικά φαινόμενα. Στην σημερινή εποχή τα πιο σημαντικά φαινόμενα που δρουν είτε συνεχώς είτε σε επαναλαμβανόμενους κύκλους μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας (που δεν μπορούν να προβλεφτούν με σχετική ακρίβεια) είναι τα πιο κάτω:

1) Πλημμύρες. Είναι γνωστές στο πανελλήνιο και ευρύτερα οι επαναλαμβανόμενες πλημμύρες του συστήματος του π. Έβρου που προκαλούν σημαντικές, δυστυχώς, καταστροφές σε μεγάλο τμήμα του Ν. Έβρου. Επίσης καταστροφικές πλημμύρες έχουν συμβεί στο πρόσφατο παρελθόν στην Κομοτηνή και την Ξάνθη παλαιότερα (π.χ. 1992). Δυστυχώς, δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα ουσιαστική, ορθολογική  αντιμετώπιση των πλημμυρών στα στάδια της καταγραφής και ζωνοποίησης του κινδύνου, της αξιοποίησης των θετικών και μείωσης των αρνητικών τους συνεπειών όπως επιβάλλουν οι σύγχρονες επιστημονικές απόψεις που έχουν ενσωματωθεί στις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες  (60/2000 και 60/2007). Στην περίπτωση του π. Έβρου, οι οδηγίες αυτές επιβάλλουν μια ολοκληρωμένη διαχείριση στο επίπεδο της συνολικής διακρατικής λεκάνης του ποταμού που να αφορά και το νερό και το έδαφος. Η διαχείριση αυτή περιλαμβάνει την επανα-οριοθέτηση  των πλημμυρικών πεδίων και ειδικές κατά περιοχή και τμήμα χρήσεις τους.

2) Διάβρωση Ακτών. Τμήματα των ακτογραμμών (μέτωπα ξηράς με θάλασσα) υφίστανται τη δράση του διαβρωτικού φαινομένου που εκδηλώνεται με εισχώρηση της θάλασσας προς την ξηρά και εκφράζει την μακροπρόθεσμη υπερίσχυση της δράσης των θαλάσσιων μηχανισμών (κυματισμοί, ρεύματα, παλίρροιες, κλπ) έναντι εκείνων της ξηράς που, μεταφέρουν γεωυλικά, κυρίως, μέσω των υδατορρευμάτων και τα αποθέτουν στην παράκτια ζώνη, κατεξοχήν στις περιοχές των δέλτα των ποταμών.  Η φυσική και ανταγωνιστική διαδικασία μεταξύ διάβρωσης και απόθεσης υλικών στην παράκτια ζώνη επηρεάζεται σημαντικά από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Π.χ. η λειτουργία του μεγάλου  φράγματος του «Θησαυρού» της ΔΕΗ στον π. Νέστο (ορεινή, ανατολική περιοχή Ν. Δράμας), παγιδεύει (μέσα στην τεχνητή λίμνη-ταμιευτήρα) την μεταφορά, μέσω του νερού, φερτών γεωυλικών και θρεπτικών συστατικών στο δέλτα του ποταμού, με αποτέλεσμα να έχει καταγραφεί εκτεταμένη διάβρωση των ακτών στην ευρύτερη περιοχή του δέλτα αλλά και υποβάθμιση της χλωρίδας και πανίδας του θαλάσσιου βυθού. Επίσης η δημιουργία λιμενικών εγκαταστάσεων (λιμενοβραχίονες, λιμενολεκάνες, κλπ) επεμβαίνουν στη λειτουργία των φυσικών μηχανισμών (π.χ. παράκτια ρεύματα) και σε συνδυασμό με άλλους φυσικούς (μορφολογία και γεωλογία ακτών) και ανθρωπογενείς παράγοντες προκαλούν αλλού διαβρώσεις και αλλού αποθέσεις γεωυλικών στο θαλάσσιο μέτωπο. Η περιοχή των ακτών ανατολικά του λιμένα της Αλεξανδρούπολης αποτελεί πεδίο διάβρωσης των ακτών (π.χ. Ν. Χηλή), ενώ εκείνη δυτικά (όπως και ο χώρος της λιμενολεκάνης αποτελεί πεδίο παγίδευσης και απόθεσης των φερτών γεωυλικών που μεταφέρονται, κυρίως, μέσω του δέλτα του π. Έβρου.

3) Σεισμική δραστηριότητα. Με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, η ευρύτερη περιοχή της Θράκης εντάσσεται στην μικρότερης σεισμικότητας ζώνη (3^η) του ελλαδικού χώρου.  Όμως στην περιοχή αυτή έχουν υπάρξει καταστροφικοί σεισμοί (π.χ. 18^ος αιώνας). Πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα με πρόκληση υλικών ζημιών έχει καταγραφεί στο νότιο τμήμα του Ν. Έβρου (π.χ. περιοχή Λουτρών) και συνδέεται με δίκτυο ενεργών ρηγμάτων που ανήκων στο μεγάλο σύστημα του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας που διέρχεται από τα στενά των Δαρδανελίων και  επεκτείνεται σημαντικά εντός του βόρειου και κεντρικού Αιγαίου. Επομένως, κυρίως η περιοχή αυτή, χρειάζεται συστηματική ενόργανη παρακολούθηση, λήψη προληπτικών μέτρων και χρήση ειδικών κριτηρίων όταν επιλέγονται ή σχεδιάζονται σημαντικά τεχνικά έργα, προκειμένου να αντιμετωπίζεται με βέλτιστο τρόπο ο υπαρκτός σεισμικός κίνδυνος (seismic Hazard).

4) Κατολισθητικά φαινόμενα. Κατολισθήσεις εδαφικού ή βραχώδους γεωλογικού υλικού εντοπίζονται σε πολλά πρανή του οδικού (επαρχιακού και δασικού) δικτύου στις ορεινές (ζώνη οροσειράς Ροδόπης) και λοφώδεις περιοχές (π.χ. περιοχή Σουφλίου) της Θράκης. Η εκδήλωσή τους συνδέεται, κυρίως με τη δράση των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων σε συνδυασμό με το ποσοστό και είδος φυτο-δασο-κάλυψης, τα γεωτεχνικά χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηματισμών και τη κακή-ανεπαρκή αντιμετώπιση των έργων οδοποιίας (σχεδιασμός, μελέτη και κατασκευή).

·       Άναρχη δόμηση και καταπατήσεις γης. Είναι γνωστή η εκτεταμένη σε έκταση και πυκνότητα άναρχη δόμηση και οι καταπατήσεις γης κατά μήκος τμημάτων των παράκτιων περιοχών της Θράκης! Δυστυχώς δε, αυτό συμβαίνει, σε μικρότερο βεβαίως βαθμό, και στην χερσαία πεδινή-λοφώδη αλλά και ορεινή περιοχή! Η απαράδεκτη και θλιβερή αυτή κατάσταση είναι, καταρχήν, προφανές ότι εκφράζει εύγλωττα ό,τι αποτελεί και αποκαλείται, διεθνώς, αισθητική ρύπανση και κακοποίηση του τοπίου. Γεγονός που πέραν των άλλων δυσμενών συνεπειών-επιπτώσεων έχει αρνητική επιρροή και στην αγοραία-εμπορική αξία της γης αλλά και τραυματίζει ή αποτρέπει τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής! Ωστόσο, το πλέον ίσως, σημαντικό αρνητικό αποτέλεσμα της αρνητικής αυτής κατάστασης είναι ότι υποβαθμίζει-καταστρέφει και οδηγεί, τελικά σε αργό (ή γρηγορότερο κατά περίπτωση) θάνατο-εξαφάνιση τους διαθέσιμους/υφιστάμενους φυσικούς πόρους (νερά, έδαφος, χλωρίδα, πανίδα) στους νομικά (διεθνείς συμβάσεις-συνθήκες και ελληνική νομοθεσία) προστατευόμενους υγροτόπους και τα άλλα οικοσυστήματα της περιοχής, μέσω:

-του τεμαχισμού της έκτασής τους κάτω από το αναγκαίο, για την επιβίωσή τους, ελάχιστο όριο μεγέθους

-της πολύπλοκης, συνδυαστικής, κατά περίπτωση, επιρροής αφενός του προαναφερθέντος τεμαχισμού και αφετέρου των φυσικών (κλιματολογικών και άλλων) και επιμέρους ανθρωπογενών (π.χ. ρύπανση) πιέσεων που ασκούνται σ’ αυτούς.

·       Άλλα σημαντικά προβλήματα συνδεόμενα με τα προαναφερθέντα

Κρίσιμης σημασίας περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τα προαναφερθέντα  είναι:

-η άναρχη, αλόγιστη και υπερβολική χρήση του υπόγειου νερού στις πεδινές, κυρίως, περιοχές, μέσω υδρογεωτρήσεων που δεν υπόκεινται σε, επαρκή-αποτελεσματικό σχεδιασμό δημιουργίας τους και έλεγχο του καθεστώτος λειτουργίας τους…

-η υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φαρμάκων στις γεωργικές καλλιέργειες

-ο μη ορθολογικός σχεδιασμός και έλεγχος λειτουργίας λατομείων και απόληψης αδρανών υλικών (αμμοληψίες) από κοίτες ποταμών

-η μη ορθολογική διαχείριση οικιακών και άλλων κατηγοριών απορριμμάτων (γεωργικά, οικοδομικά, …) σε μεγάλα τμήματα του θρακικού χώρου (π.χ. ανεξέλεγκτη διάθεση σε πολλές αστικές και αγροτικές περιοχές, έλλειμμα διαδικασιών ανακύκλωσης, κ.ά.).

·       Ειδική περίπτωση μείζονος επικινδυνότητας: εγκαταλελειμμένα Μεταλλεία Κίρκης, Ν. Έβρου

Και μόνο η εικόνα που εμφανίζουν σήμερα τα εγκαταλελειμμένα Μεταλλεία Κίρκης, Ν. Έβρου (αποτέλεσμα μακρόχρονης ληστρικής και ακραία αντιεπιστημονικής εκμετάλλευσης-διαχείρισης αλλά και εγκληματικής αδιαφορίας αρμόδιων φορέων της πολιτείας και στο στάδιο λειτουργίας και κατόπιν…), αποτελεί ένα αίσχος και όνειδος για τον σύγχρονο πολιτισμό μας! Τα εγκαταλελειμμένα τέλματα με την έντονη παρουσία τοξικών μετάλλων, οι σωροί ακατέργαστου μεταλλεύματος, συμπυκνώματος και χημικών αντιδραστηρίων (μεταξύ άλλων επισημαίνεται και η παρουσία πλήθος κατεστραμμένων βαρελιών του λίαν τοξικού κυανιούχου νατρίου!) είναι εκτεθειμένα σε κοινή, σχεδόν, θέα αλλά και στη συνεχή δράση των φυσικών αποσαθρωτικών-διαβρωτικών παραγόντων και φαινομένων (βροχή, άνεμος, σεισμοί, κατολισθήσεις) αποτελώντας, προφανώς, πηγή τεράστιας και διαρκούς διακινδύνευσης (ρίσκο, risk) για την ανθρώπινη υγεία και το φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής…Παρά δε τις όποιες σχετικές επιστημονικές μελέτες, προγράμματα και πρακτικές προσπάθειες άμβλυνσης των υφιστάμενων κινδύνων έχουν υπάρξει, η κατάσταση εξακολουθεί, δυστυχώς, να είναι απαράδεκτη και να αποτελεί πηγή για τεράστιες, δυνητικά, καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις με σωρευτικές, κατά περίπτωση, συνέπειες….

ΙΙγ. Σχεδιαζόμενα-επαπειλούμενα έργα μεγάλης κλίμακας, πολλαπλώς προβληματικά ή άμεσα επιβλαβή αλλά και «εν δυνάμει» καταστροφικά για το θρακικό και γενικότερα το ελλαδικό περιβάλλον και, επομένως, την θρακική και ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Κυρίως μακροπρόθεσμα!

«Χρυσορυχεία Θράκης» και «Αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη»

Πολύς λόγος, διάλογος και προβληματισμός, τόσο σε δημόσιο όσο και ιδιωτικό επίπεδο,  διεξάγεται και διακινείται από πρόσωπα, φορείς και ΜΜΕ (εντός και εκτός Θράκης…) εδώ και καιρό για δύο, μείζονος εμβέλειας (από κάθε άποψη) προτεινόμενα/σχεδιαζόμενα έργα στο θρακικό χώρο. Το έργο των «χρυσορυχείων Θράκης» και εκείνο του αγωγού πετρελαίου Burgas – Αλεξανδρούπολης. Ας αναφερθεί, επιπρόσθετα, ότι έχουν υπάρξει προτάσσεις/σχεδιασμοί και για άλλα μείζονος σημασίας-εμβέλειας έργα (π.χ. δημιουργία εγκαταστάσεων αποθήκευσης και διακίνησης υγροποιημένου φυσικού αερίου) αλλά δεν αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησής εδώ διότι, καταρχήν, δεν υπάρχουν διαθέσιμα επαρκή δεδομένα.

Η φύση, το μέγεθος και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των, προαναφερθέντων δύο έργων, αν και προφανώς διαφορετικά στα επιμέρους για το καθένα εκ των δύο, σε συνδυασμό αφενός, και κυρίως, με τα δεδομένα του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής εγκατάστασής τους και του ευρύτερου χώρου επιρροής των επιπτώσεων τους, αλλά και λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη λίαν προβληματική σχετιζόμενη νομοθεσία και γενικότερη ελλαδική πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα, οδηγούν τελικά και ορθολογικά, πιστεύουμε, στην  αρνητική, ποσοτικά, συνδυαστική σχέση «Κόστους/Οφέλους» και επιβάλλεται, επομένως, να ζητηθεί η απόρριψη της δημιουργίας-εγκατάστασής τους από τους αρμόδιους αδειοδοτικούς φορείς της ελληνικής πολιτείας! Για κοινούς αλλά και διαφορετικούς λόγους τα έργα αυτά μπορεί εύκολα να αποδειχθεί ότι δεν ικανοποιούν κανένα από τους, γνωστούς στην επιστημονική κοινότητα, δείκτες (οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς)  της Βιώσιμης Ανάπτυξης για τη Θράκη αλλά και για την Ελλάδα, κατ’ επέκταση! Κατεξοχήν, ωστόσο, και τα δύο αυτά έργα, είναι επαρκώς προβλεπτό, πιστεύουμε, ότι  θα έχουν μακροπρόθεσμα, αφενός τεράστιες και σωρευτικές αρνητικές συνέπειες όντας σε καθεστώς της σχεδιαζόμενης «κανονικής» λειτουργίας τους (ρύπανση και στραγγαλισμό κάθε έννοιας, γνήσια βιώσιμου αναπτυξιακού μοντέλου της ευρύτερης περιοχής της Θράκης) και αφετέρου, εν δυνάμει (πιθανοκρατικά), αληθινά καταστροφικές και ουσιαστικά μη αναστρέψιμες συνέπειες και όχι μόνο για τη Θράκη, σε περίπτωση σημαντικού ατυχηματικού συμβάντος λόγω επενέργειας φυσικής αιτίας ή ανθρώπινης δράσης (από αμέλεια ή πρόθεση…).        

Ειδικότερα, αλλά επιγραμματικά και ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε εδώ ότι οι αναπόφευκτες, εκ του κατατεθειμένου σχεδιασμού τους), αρνητικές αλλαγές στη μορφή και τα φυσικά χαρακτηριστικά των χώρων εγκατάστασης των έργων αυτών, οι αρνητικές επιπτώσεις στον τουρισμό, τη γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία και άλλες, επιμέρους παραγωγικές δραστηριότητες και οι ποσότητες της επιβαλλόμενης, από τη λειτουργία τους, αλλά και της μικρο-ατυχηματικής (έστω…) σωρευτικά παραγόμενης ρύπανσης των φυσικών πόρων (έδαφος, γλυκό και θαλασσινό νερό, αέρας, χλωρίδα και πανίδα) αποτελούν, πιστεύουμε ικανά δεδομένα και βάσιμα ενδεχόμενα αντίστοιχα, που καθιστούν επιβλαβή και απαράδεκτα (και για καθαρά οικονομικούς, ακόμη, λόγους!), τα έργα αυτά  για τη θρακική κοινωνία των σημερινών και κυρίως των επόμενων γενεών!. Ας τονισθεί και εδώ ότι, ένα μείζον ατυχηματικό γεγονός δεν μπορεί να αποκλεισθεί (έχει, άλλωστε, συμβεί σε πληθώρα άλλων παρόμοιων, σχετικών έργων ανά τον κόσμο), ανεξάρτητα από τα όποια προβλεπόμενα από το σχεδιασμό και εγκατεστημένα (σε λειτουργία) μέτρα ασφαλείας. Ένα τέτοιο ατύχημα, μεγάλης κλίμακας και πολλαπλών αρνητικών επιπτώσεων, μπορεί να προκύψει είτε από τη δράση μεγάλης επικινδυνότητας φυσικού φαινομένου (π.χ. σεισμός, πλημμύρα, τσουνάμι) ή ανθρώπινης παράλειψης ή ενέργειας (λάθους, αμέλειας ή και εσκεμμένης δράσης!). Σε μια τέτοια, προαναφερθείσα, περίπτωση μείζονος αρνητικού συμβάντος, υφίσταται αντικειμενικά η δυνατότητα, αφενός λόγω της φύσης (τοξικά υλικά και απόβλητα-τέλματα) και του μεγέθους των διακινούμενων και παραγόμενων υλικών και αποβλήτων στο πλαίσιο λειτουργίας των έργων αυτών και αφετέρου των δεδομένων του φυσικού χώρου επιρροής τους (χαρ/κά Θράκης και Αιγαίου), να προκληθούν ανυπολόγιστες, σωρευτικές και ουσιαστικά μη αναστρέψιμες(!) μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες-καταστροφές στο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον του χώρου επιρροής του έργου αλλά και τον σχετιζόμενο, άμεσα όσο και έμμεσα, ανθρώπινο πληθυσμό (ζωή, υγεία…)!

Τα προαναφερθέντα (κόστη-βλάβες και δυνητικές καταστροφές) δεν είναι δυνατόν να αντισταθμιστούν από τα όποια υπαρκτά, αλλά συγκριτικά μικρά και παροδικά οφέλη σε θέσεις εργασίας και ανταποδοτικά οικονομικά ανταλλάγματα! Ο επιστημονικός, κυρίως, κόσμος της Θράκης που είναι σε θέση να γνωρίζει και να κατανοεί ή που μπορεί να ερευνήσει και να μάθει τα σχετικά με τις τεράστιες και σωρευτικές αρνητικές συνέπειες, αναπόφευκτες (λειτουργικές και μικρο-ατυχηματικές) ή «εν δυνάμει» πιθανές, των έργων αυτών, οφείλει να προσφέρει και διακινήσει ουσιαστική σχετική πληροφόρηση σε πολίτες και πολιτικούς και να αντισταθεί με κάθε  σύνομμο και πρακτικά πρόσφορο και αποτελεσματικό τρόπο και μέσο στη σχεδιαζόμενη από τους «επενδυτές» δημιουργία-εγκατάσταση των έργων αυτών.

Άλλωστε, τα μέχρι τώρα υφιστάμενα-διαθέσιμα επιστημονικά κείμενα (μελέτες και έρευνες παν/μιων, ερευνητικών κέντρων αλλά και εκείνα των προτεινόντων εταιρειών) που έχουν παραχθεί  και συνδέονται άμεσα και έμμεσα με τα έργα αυτά, οδηγούν, μέσα από σοβαρή συγκριτική αξιολόγηση και θεώρησή τους (μέσω μιας ορθολογικής διαδικασίας πολυκριτηριακής ανάλυσης), στην πλήρη ασυμβατότητα των έργων αυτών με τα υφιστάμενα ποιοτικά και ποσοτικά περιβαλλοντικά δεδομένα του θρακικού χερσαίου και θαλάσσιου χώρου, αλλά και ευρύτερα (αιγαίο…). Επομένως, για τους προαναφερθέντες λόγους τα σχεδιαζόμενα αυτά έργα ΔΕΝ ικανοποιούν τις αρχές και τα κριτήρια της Βιώσιμης Ανάπτυξης όπως αυτά καταγράφονται σε επίσημα και αξιόπιστα επιστημονικά κείμενα αλλά και έχουν γίνει αποδεκτά σε σχετικές νομολογίες του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), που αποτελεί το αρμόδιο (για τα ζητήματα αδειοδότησης των έργων αυτών) ανώτατο ακυρωτικό (κατά αποφάσεων της διοίκησης) δικαστήριο της χώρας μας.

Επιπρόσθετα είναι καταφανές ότι η δημιουργία έργων όπως αυτό των χρυσορυχείων, οδηγεί νομοτελειακά (μέσω της βέβαιης, σχεδόν, σταδιακής επέκτασής τους στο θρακικό χώρο…) στην μη αναστρέψιμη διαδικασία επιβολής στη Θράκη ενός μοντέλου ανάπτυξης που, σταδιακά, θα καταστρέψει, ουσιαστικά, το θρακικό φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον και τοπίο και θα το μετατρέψει σε «κρανίου τόπο». Η όποια δε, βραχυ-μεσο-πρόθεσμη οικονομική συνεισφορά του έργου αυτού στην τοπική οικονομία και το εισόδημα των κατοίκων θα ξανεμισθεί από το μέγεθος των αρνητικών επιπτώσεων του έργου ΚΑΙ στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Άλλωστε, την ριζική αλλαγή του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου της  περιοχής προδικάζει και η δημοσιευθείσα  ΠΠΕ του έργου αυτού!!   

Ως προς δε την συνδεόμενη με τα προτεινόμενα αυτά έργα διακινδύνευση (ρίσκο, risk), που ως γνωστό εκφράζει τις αρνητικές συνέπειες από την παρουσία του έργου, στην πιθανοτική περίπτωση φυσικού ή ανθρωπογενούς αρνητικού συμβάντος, χρειάζεται να ειπωθούν επιγραμματικά τα εξής:

α. επιβάλλεται να περιλαμβάνεται στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), που υποχρεούται να υποβάλλει ο προτείνων επενδυτής (μέσω του Μελετητή του), μια ορθολογικά εκπονημένη Μελέτη-Ανάλυση Διαχείρισης της Διακινδύνευσης (Risk Management Analysis). Επιβάλλεται δε να ορίζεται εκεί αφενός μεν, ποσοτικά εκφρασμένο, το επιλεγόμενο επίπεδο της αποδεκτής διακινδύνευσης (level of accepted risk)  και αφετέρου να περιγράφονται τα δεδομένα, τα κριτήρια και η μεθοδολογία της επιλογής αυτής καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα (ασφαλείας κ.ά.) που θα διασφαλίζουν/κατοχυρώνουν, πρακτικά, την μη υπέρβαση της.

β.   η τελική αποδοχή του συγκεκριμένου επιπέδου της αποδεκτής διακινδύνευσης δεν είναι δικαίωμα του επενδυτή/μελετητή-επιστήμονα αλλά είναι, τελικά, πέρα από τα επιβαλλόμενα από τους εκάστοτε υφιστάμενους κανονισμούς (π.χ. Οδηγία Sevezo), δικαίωμα της σχετιζόμενης με το έργο πολιτικής εξουσίας η οποία, βέβαια, πρέπει να εκπροσωπεί το δημόσιο συμφέρον και να συγκεράζει τις επιμέρους απαιτήσεις-βουλήσεις της κοινωνίας. Είναι δε γνωστό και προφανές ίσως, ότι όσο περισσότερο μειώνεται το προαναφερθέν επίπεδο της διακινδύνευσης, τόσο περισσότερο αυξάνεται  (και μάλιστα όχι γραμμικά αλλά εκθετικά) το κόστος-δαπάνη των συνδεόμενων μέτρων ασφαλείας που χρειάζεται να ληφθούν για τη διασφάλιση/κατοχύρωσή του.

γ. Είναι γνωστό ότι επειδή δεν είναι πρακτικά εφικτή και για κανένα έργο η πλήρης εξάλειψη (μηδενισμός) της διακινδύνευσης,  ακολουθείται, γενικά, στην υφιστάμενη διεθνή πρακτική, η λεγόμενη «αρχή του χαμηλότερου επιπέδου που είναι ορθολογικά εφικτό» (“as low as reasonably possible”), για την ορθολογική επιλογή (βάσει συμφωνημένων κριτηρίων) του αποδεκτού επιπέδου διακινδύνευσης.

δ. Τα δεδομένα του ελλαδικού χώρου, που προαναφέρθηκαν, είναι εύλογο να επιβάλλουν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο αποδεκτής διακινδύνευσης (να δεν συντρέχουν, εναντιούμενοι και συγκεκριμένοι λόγοι ύψιστου εθνικού/δημόσιου συμφέροντος…). Π.χ. ας αναλογισθούμε τις συνέπειες μιας σημαντικής ρύπανσης του αιγαίου πελάγους και στη συνέχεια ας καθορίσουμε, ως πολιτεία/κοινωνία, το επίπεδο της αποδεκτής του διακινδύνευσης, για δεδομένο έργο (π.χ. αγωγός πετρελαίου και πετρελαιοφόρα πλοία) και με δεδομένη πιθανότητα εκδήλωσης ενός μείζονος φυσικού ή ανθρωπογενούς συμβάντος (σεισμός, τσουνάμι, ατύχημα, δολιοφθορά… )!

ΙΙΙ. Αναγκαίες δράσεις για μια ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση του θρακικού φυσικού περιβάλλοντος

Από όσα προαναφέρθηκαν γίνεται, πιστεύουμε, αντιληπτό ότι ενώ το θρακικό φυσικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται  από τον τεράστιο πλούτο και την εξαιρετική ποικιλία των φυσικών πόρων του καθώς και το απαράμιλλο κάλος του, αντιμετωπίζει όμως σημαντικά προβλήματα και καταστροφικές πρακτικές-συμπεριφορές αλλά και απειλές από τη δράση ανθρωπογενών παραγόντων. Χρειάζεται επομένως, μια αποτελεσματική στρατηγική σχεδιασμού (συνεχώς επικαιροποιούμενου…) που να περιλαμβάνει αφενός μεν κατάλληλα μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης των όποιων υφιστάμενων βλαβών και αφετέρου κατάλληλες πολιτικές με θέσπιση κινήτρων για τη βέλτιστη προστασία, ανάδειξη και βιώσιμη ανάπτυξή του ανεκτίμητης αξίας φυσικού πλούτου της Θράκης. Είναι δε γνωστό ότι η κάθε γενιά πρέπει να διαχειρίζεται τον πλούτο αυτό με γνώμονα τα καλώς εννοούμενα συμφέροντα και των επόμενων γενεών (ή κυρίως αυτό…) όπως άλλωστε επιβάλλει η βασική αρχή της Βιώσιμης-Αειφόρου Ανάπτυξης διεθνώς.

Προς την κατεύθυνση αυτή, θεωρούμε ότι είναι άμεση ανάγκη να καλυφθούν υφιστάμενες ελλείψεις και ανεπάρκειες και να υπάρξουν/επιβληθούν τα εξής:

·       Αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο για την βέλτιστη, χωρικά και χρονικά, εφαρμογή των υφιστάμενων ή παραγόμενων Ευρωπαϊκών Οδηγιών που αναφέρονται στην Ολοκληρωμένη (ποσοτική και ποιοτική) διαχείριση-προστασία όλων των φυσικών πόρων (έδαφος, νερά, πανίδα, χλωρίδα, ορυκτός πλούτος, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας)  και των φυσικών και εν δυνάμει καταστροφικών φαινομένων (πλημμύρες, σεισμοί, πυρκαγιές, διάβρωση εδαφών, κ.ά)

·       Επαρκείς ποσοτικά και ποιοτικά ανθρώπινοι και υλικοί πόροι για την συστηματική καταγραφή, μελέτη και έλεγχο-παρακολούθηση όλων των περιβαλλοντικών παραμέτρων και δεικτών (π.χ. βάσεις δεδομένων, ψηφιακοί χάρτες με χρήση εργαλείων GIS) προκειμένου να είναι εφικτή η έγκαιρη και αποτελεσματική λήψη μέτρων για την προστασία και βελτίωση της ποιότητάς των φυσικών οικοσυστημάτων και των συνδεόμενων φυσικών πόρων

·       Θεσμικά και οικονομικά κίνητρα για την προβολή και ανάδειξη του κάλους του φυσικού θρακικού χώρου, την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και γενικά την παραγωγή προϊόντων (γεωργικών και βιομηχανικών με ονομασίας προέλευσης) και προσφορά υπηρεσιών  υψηλής ποιότητας και, συνακόλουθα,  υψηλής οικονομικής αξίας, προσαρμοσμένων στη φέρουσα ικανότητα και τις ιδιαιτερότητες του φυσικού περιβάλλοντος και των επερχόμενων κλιματικών αλλαγών.

·       Συστηματική και συνεχής εκπαίδευση-ενημέρωση-πληροφόρηση των επιμέρους κατηγοριών πολιτών (π.χ. μαθητές, αγρότες, νοικοκυρές, πολιτικοί) με θέσπιση ειδικών κινήτρων (π.χ. βραβεία).

·       Συστηματική και συνεχής χρήση των βέλτιστων, νέων επιστημονικών και τεχνολογικών μεθόδων και καινοτομικών πρακτικών για την έρευνα των εκάστοτε και επιμέρους προβλημάτων και την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με υψηλή ποιότητα και οικονομική αξία. Προϊόντων και υπηρεσιών που θα έχουν το βέλτιστο (στην κατηγορία τους) οικολογικό αποτύπωμα (ελάχιστη δυνατή χρήση φυσικών πόρων, π.χ. νερού, και ενέργειας).

IV. Επίλογος: η ευθύνη και το χρέος των επιστημόνων

Είναι γνωστό από έγκυρες σχετικές έρευνες, ότι τα πρωτογενή αίτια που οδηγούν τον άνθρωπο (τις κοινωνίες) σε καταστροφική για το περιβάλλον (αλλά και για τον ίδιο!...) συμπεριφορά είναι (κατά περίπτωση, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό): α) η άγνοια ή και η αδιαφορία για τις συνέπειες, β) η ανάγκη επιβίωσης και γ) η απληστία του μείζονος κέρδους! Οι επιστήμονες, που οφείλουν, με τις γνώσεις, τις δυνατότητες και το κύρος της επιρροής τους, να υπηρετούν μακροπρόθεσμα το δημόσιο συμφέρον και την κοινωνική ευημερία και συνοχή, έχουν χρέος να αντιμετωπίζουν τα πρωτογενή αυτά αίτια της καταστροφής του περιβάλλοντος, με τον προσφορότερο, κατά περίπτωση, τρόπο! Οφείλουν δε να το πράττουν με δύο τρόπους: α) ως πρόσωπα, σε ατομική βάση, με το παράδειγμά τους και, το πιο σημαντικό, β) ως συλλογικότητες (με τη μέγιστη δυνατή μαζικότητα) συγκροτούμενες, στη βάση συγκεκριμένων και διαφανών ελάχιστων κοινών παρονομαστών (ευθύνη, εντιμότητα, επιστημ. επάρκεια, κ.ά) που να εκφράζονται  και να διασφαλίζονται, πρακτικά, μέσω δεδομένων ηθικών κανόνων δεοντολογίας !

Το υφιστάμενο τεράστιο έλλειμμα αποτελεσματικότητας-ορθολογικότητας στη διαχείριση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στη χώρα μας που καταγράφεται σε αξιόπιστες μελέτες και σχετικά στατιστικά στοιχεία (π.χ. Ευρωβαρόμετρο της Ε.Ε., Διεθνείς Οργανισμοί) είναι προφανές, πιστεύω, ότι συνδέεται ευθέως με το έλλειμμα συλλογικής ευθύνης και αποτελεσματικότητας της συλλογικής δράσης της επιστημονικής της κοινότητας (Επιμελητήρια, Επιστημονικές Εταιρείες, Ακαδημαϊκά-Ερευνητικά Ιδρύματα, κλπ). Η δημιουργία και συλλογική δράση μιας «κρίσιμης μάζας» εντός της επιστημονικής κοινότητας (που χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από την ελληνική κοινωνία, ακόμα…) θα είχε σίγουρα αποτελεσματική επιρροή στο πολιτικό προσωπικό που λαμβάνει τις αποφάσεις περί του πρακτέου, στη βάση του περίφημου πολιτικού κόστους κατά την αντίστροφη, βέβαια, από την υφιστάμενη, συνήθως, έννοια και πρακτική!  Επίσης, μια συστηματική, συλλογική δράση της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας (μέσω κατάλληλων θεσμών και πρακτικών…)  που θα εκφράζει τον σύγχρονο επιστημονικό λόγο και θα διακονεί το δημόσιο συμφέρον, μπορεί αφενός να καθοδηγεί και υποστηρίζει επιστημονικά τα υφιστάμενα περιβαλλοντικά κινήματα των ενεργών πολιτών αλλά και να συμβάλει αποφασιστικά στην αναγκαία  μαζικοποίησή τους.

Η επιστημονική κοινότητα της Θράκης, η εντός και εκτός του ΔΠΘ ευρισκόμενη, με δεδομένα τη διαθέσιμη γνώση και την ανειλημμένη, εκ των πραγμάτων, ευθύνη της και με συντονισμό από τους φορείς εκπροσώπησής της (επιμελητήρια, σύλλογοι, επιστημονικές εταιρείες), οφείλει, πιστεύουμε, να βρίσκεται συνεχώς στην πρωτοπορία της εγρήγορσης για την αντιμετώπιση των προαναφερθέντων πρωτογενών αιτίων και της ανάληψης αποτελεσματικών πρωτοβουλιών και δράσεων για την βέλτιστη προώθηση και εφαρμογή όλων των προαναφερθέντων (στο ΙΙΙ) αλλά και κάθε άλλου πρόσφορου μέτρου προστασίας, ανάδειξης και βιώσιμης αξιοποίησης της εξαιρετικής φυσικής και πολιτιστικής «προίκας» που διαθέτει (ακόμα!…) η φίλτατη Θράκης μας.

Ο κάθε επιστήμονας αλλά και ο κάθε ενεργός πολίτης που νοιάζεται για το παρόν και το μέλλον αυτού του χαρισματικού τόπου, ας αναλάβει το χρέος, την ευθύνη αλλά και την τιμή ανάληψης της δράσης  και της προσφοράς  που του αναλογούν! 

Συμπερασματικά: πιστεύω ότι για να διαφυλάξουμε, να αναδείξουμε και να αξιοποιήσουμε την τεράστιας αξίας προίκα, φυσική και πολιτισμική, που διαθέτει ο ευνοημένος τόπος μας, χρειαζόμαστε αρετή, αποφασιστικότητα, συλλογική δουλειά και καλά μυαλά επιστημόνων και άλλων πολιτών που να λειτουργούν με βάσει τα εκάστοτε επιστημονικά πορίσματα και το δημόσιο συμφέρον αλλά και (αναπόφευκτα!...) Ηγετών που να εμπνέουν και να καθοδηγούν σε συλλογική δράση όλους εκείνους τους πολίτες που αγαπούν πραγματικά αυτό τον τόπο και νοιάζονται για το αειφόρο μέλλον του μέσα σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο και ευμετάβλητο, εκ των πραγμάτων, γήινο κόσμο!

ΥΓ.

Ας Αγωνιζόμαστε, λοιπόν και ας προσπαθούμε πάντοτε, το κατά δύναμιν, έστω και αν το καταβαλλόμενο κόστος (χρόνος, κόπος, κ.ά….) μας δεν παράγει ευελπιστούμενα σημαντικά ή μετρήσιμα αποτελέσματα, Παρά να μένουμε αδρανείς, κάνοντας μόνο διαπιστώσεις (ή έστω μόνο ανέξοδες καταγγελίες…) για τα εκάστοτε κακώς κείμενα και μόνο επιχειρούντες καταλογισμό των επιμέρους ευθυνών  για αυτά!...

Και το Μέγεθος της Ευθύνης για Πράξη-Δράση είναι, Προφανώς, Ανάλογο με τα, αντικειμενικά διαπιστούμενα, Δεδομένα του Καθενός μας!...

Ας μη λησμονούμε, τέλος, πως ό,τι ουσιαστικό αφήσουμε πίσω μας και ότι θα μείνει ως μνήμη της παρουσίας μας στους επιγόνους, φεύγοντας από τον κόσμο αυτό, θα είναι ΜΟΝΟ τα έργα και οι πράξεις μας και ΟΧΙ οι όποιες καλές, έστω, προθέσεις μας…

Σ.Σ.